door Barbara le Noble

“Misschien weten we het zelf nog niet precies”

 Om het onderwijs te kunnen veranderen moet eerst helder zijn wat in de weg staat. Met onderwijsvernieuwer Claire Boonstra spreek ik over hedendaagse problemen in het onderwijs, waarom ze zijn ontstaan en wat onderwijsprofessionals kunnen doen, ieder op hun eigen niveau, om een constructieve bijdrage te leveren. Veel mensen ervaren hun eigen invloed als gering, wat kan leiden tot machteloosheid. Boonstra inspireert en begeleidt mensen en organisaties door ze aan te moedigen tot zelfonderzoek. Het begint met het stellen van de juiste vragen. Bijna tien jaar geleden, in 2012, ontmoette ik Claire Boonstra voor het eerst. Zij hield destijds een TEDx Talk waarin ze opriep tot vernieuwing van het onderwijs door de aandacht te verleggen van ‘status naar waarde’. Boonstra fietste zelf eenvoudig door haar schoolcarrière, haalde een ingenieurstitel aan de TU Delft en maakte een indrukwekkende carrière in het bedrijfsleven. Ze keek altijd op naar mensen op ‘hogere’ posities maar merkte dat daar ‘ook maar gewoon mensen’ zaten en dat ‘hoger’ allesbehalve ‘beter’ is. Vanuit maatschappelijke betrokkenheid startte Boonstra met Operation Education, een non-profit organisatie gericht op de transformatie van het onderwijssysteem van waaruit ze een discussie over onderwijs heeft aangejaagd. Keer op keer stelde ze zichzelf en anderen de “waarom” en “waartoe” vragen. Vragen als: “Wat is het doel van onderwijs? Waarom zitten kinderen met leeftijdsgenoten in een klaslokaal? Waarom hebben we zulke lange zomervakanties? Waarom kijken we naar gemiddelden?” 

Boonstra stelt: “In het huidige systeem van toetsen, leren we kinderen eigenlijk al op jonge leeftijd dat hun waardigheid afhangt van de mate waarin ze een vaardigheid beheersen. Nu is het streven hoger -hoger- hoger en moeten we voldoen aan een ideaal plaatje. Er wordt vooral gekeken naar de hoogste scores en goed gedrag. Kinderen die daar niet aan voldoen krijgen iets te horen in de trant van: ’helaas, je mag niet door naar het vwo, maar er zijn heel belangrijke dingen te leren op het vmbo. Maar het voelt als falen.” Dat is de boodschap die kinderen op jonge leeftijd meekrijgen, nog steeds.

Wat heb je de afgelopen tien verder ontdekt, waarom is het onderwijssysteem aan vernieuwing toe? 

“Om daar een goed antwoord op te geven is het belangrijk om eerst een stukje geschiedenis te kennen. We hebben het huidige systeem met z’n allen laten ontstaan uit onze hang naar controleerbaarheid, beheersbaarheid en efficiëntie. Ten tijde van de Verlichting is de focus op de ratio en wetenschap komen te liggen en heeft de mens zich eigenlijk afgesneden - van de natuur, van het lichaam, van het hogere, van anderen. Het denken werd centraal gesteld en geoptimaliseerd. Met de komst van de industriële revolutie ontstonden machinale en beheersbare systemen, en dat had zijn weerslag op het onderwijssysteem waarin ook alles moet worden gemeten, gevolgd, verantwoord en vergeleken. Maar de mens is een levend wezen en heeft te maken met allerlei vormen van ontwikkeling. Levende organismen functioneren volgens de wetmatigheden van een ecosysteem, dat – om gezond te blijven – moet voldoen aan een aantal voorwaarden: diversiteit, uniciteit en verbinding. Denk bijvoorbeeld aan een gezond bos, dat heeft een grote diversiteit aan bomen, insecten, schimmels en dieren nodig. Ieder levend wezen is uniek en heeft verbinding nodig voor een gezonde ontwikkeling. Hetzelfde geldt eigenlijk voor leren, als niet aan de basisvoorwaarden kan worden voldaan dan ontstaan problemen op alle niveaus.” 

Wat een mooi inzicht! Dus het is vooral een kwestie van het herwaarderen van de factor ‘mens’? Wat is er nodig om deze verandering te kunnen maken? 

“Om te voorkomen dat de ingrepen slechts ‘pleisters plakken’ wordt, is het zinvol om eerst te weten wat iemands eigen toegevoegde waarde is, om van daaruit vertrouwen op te bouwen. Het gaat allereerst om de individuele bijdrage aan het geheel - want systemen creëren we met elkaar. Het begint niet buiten jezelf maar het begint bij mensen die snappen dat ze zelf iets kunnen doen, ondanks de bezwaren uit de omgeving. Als je de schuld blijft geven aan ‘het systeem’ of aan de ander dan verandert er dus niets. Zodra je beseft wat je te doen hebt en dit voorleeft ontstaat er beweging.”   

Ergens in haar verhaal over onderwijs zie ik wel parallellen met het grotere geheel, met de wereld van nu, in wat Claire zegt. Op alle vlakken lijkt crisis te ontstaan, lijkt de mens in het nauw gedreven. En eerlijk gezegd herken ik dat gevoel van machteloosheid ook wel, horende bij een kritische minderheid die zich uitspreekt tegen vrijheid beperkende maatregelen en niet altijd weet hoe en wat te kunnen bijdragen aan de wereld. In deze tijden is het dus zaak om op eigen kracht af te stemmen in plaats van te focussen op externe partijen waar je geen invloed op hebt. 

Claire, jij hebt een aantal jaren rondgelopen bij het World Economic Forum, hoe zie jij de rol van deze club, zijn zij uit op macht?  

Boonstra: “Er wordt heel veel afgegeven op het WEF - en ik snap dat - maar ik zie daar vooral veel onvermogen. Toen ik voor de eerste keer in Davos kwam, dacht ik: dit zijn de mensen waar we allemaal naar opkijken, mensen die het helemaal gemaakt hebben, wat zal ik hier geïnspireerd worden! Maar de realiteit was een grote teleurstelling, want de wereldleiders en CEO’s van de wereld bleken voornamelijk grijze mannen in dito pak die het ultieme product van het systeem waren geworden. Alles wat ze zeiden, moest eerst overlegd worden met de communicatie-afdeling. Er was maar weinig sprankeling over.. Als je deze mensen hun visitekaartje afneemt, weten ze niet meer wie ze zijn.”

En wat doet macht met mensen? Als iemand eenmaal op een bepaalde positie zit dan werkt dat misschien ook vervreemdend van de ‘gewone’ wereld. 

Boonstra vervolgt: “Dat zou kunnen maar daar gaat het niet om. Er heerst momenteel zoveel slachtofferschap in de wereld. Zolang je naar buiten blijft kijken voor oplossingen ben je afhankelijk van wat een ander doet. De verandering komt allereerst uit je eigen mindset, die begint met de vragen wie ben ik, wat kan ik en wat wil ik?” 

Dat doet me denken aan je missie: ‘het oneindige potentieel van de mens ontketenen’. De mens is tot zoveel meer in staat. Op welke manier krijgt dit vorm? 

“Met Operation Education zijn we één van de vele partijen en mensen die werken aan verandering”, stelt Boonstra. “We doen dit onder andere met ‘Expeditie Leiderschap’, een programma voor leiders in educatie, die zelf de verandering willen zijn die ze willen zien in de wereld. Dit is een zeer intensief traject voor (formele en informele)leiders, die hun persoonlijke ervaringen en inzichten meenemen naar hun onderwijsorganisatie. Daarnaast zijn in Nederland al diverse vooruitstrevende onderwijsvormen ontwikkeld waar de innerlijke motivatie van kinderen wordt aangewakkerd. Zij gaan aan de slag met dezelfde vragen die wij onszelf zouden moeten stellen. ‘Wie ben ik, wat kan ik, wat wil ik? Wat is de bedoeling van onderwijs en ontwikkeling?’ Het begint allemaal bij onszelf, en misschien weten we het zelf ook nog niet precies!”

Begin dus met jezelf en wees bereid je visie niet alleen op je site te zetten maar ook daadwerkelijk voor te leven. Dat betekent per definitie patronen doorbreken, bestaande kaders te verbreden en open te staan voor nieuwe inzichten. En dan wordt leren iets van iedereen en zeer betekenisvol.

www.operationeducation.nl

dit artikel verscheen in de Andere Krant Onderwijsspecial (11-6-2022)