Trias Politica 2.0 

Wordt het niet eens tijd voor een Trias Politica 2020, een moderne kijk op de bestuurlijke macht in ons land? In de huidige scheiding der machten zijn regering en volksvertegenwoordigers zo nauw verweven dat de controlefunctie in het geding is. Kamerleden lijken meer de partij te vertegenwoordigen dan de kiezer. De rol van de media, NGO's en multinationals is groter dan bestuurlijk gezien erkend wordt. Je zou kunnen zeggen dat de balans daardoor is verstoord. De macht van de media en de manier waarop deze verweven is in politiek Den Haag vraagt dringend om een herdefiniëring. Nieuws, al dan niet 'nep', het heeft grote invloed op politieke processen. Laten we hier eens over filosoferen! Net zoals bepaalde ideeën van filosofen vooruitliepen op historische veranderingen, zo is nu de tijd rijp voor een herziening van onze bestuurlijke macht. 

De trias politica (de scheiding der machten) is een belangrijk principe van de democratische staatsorganisatie. Het gaat terug op het oud-Griekse concept inzake de maatschappelijke organisatie, en vooral inzake de verdeling van de uitoefening van macht (bron: Wikipedia). De geestelijk vader van de trias politica is de Franse filosoof Charles Montesquieu (1689-1755). 

“De drie machten waar we van oudsher over spreken zijn de wetgevende macht (volksvertegenwoordigers 1^e en 2^e kamer), de uitvoerende macht (regering + Koning) en de rechtsprekende macht (Raad van State, rechters). Daarnaast zijn er de schaduwmachten: de vierde, vijfde en zesde macht (ambtenaren, media, externe adviesbureaus).

2020 hoog tijd om deze machtsverhoudingen te erkennen

De 'schaduwmachten' hebben de onderlinge verhoudingen danig veranderd. Dit vraagt om een herdefiniëring, een nieuwe uitlijning. We leven in een tijdperk waar de schaduwmachten van de (social) media, algoritmes en multinationals (te?) veel invloed hebben op politieke processen. Je zou kunnen zeggen dat ze zo verweven zijn dat er een wederzijdse afhankelijkheid is tussen deze machten.

Veld van verschillende perspectieven 

Zowel de uitvoerende macht als de wetgevende macht zijn afhankelijk van de pers om de burgers te informeren. De relatie met journalisten is een van de belangrijkste factoren geworden voor het succes van de politicus en zijn partij. Journalisten zijn niet langer een neutrale controlerende factor die het nieuws onafhankelijk verslaan. Ze zijn een communicatiekanaal, de doorgevers tussen publiek en Den Haag, zij berichten over hetgeen zij aangereikt krijgen. De journalist krijgt zijn primeurs van de politicus.  Maar het zijn hapklare brokjes die vervolgens geanalyseerd en beschreven worden. Het is niet meer dan een veld van verschillende perspectieven waar veel journalisten zich begeven. Meer dan vroeger willen en kunnen zij zelf politieke ontwikkelingen en de publieke opinie beïnvloeden met hun interpretaties en analyses. Zaken die niet kritisch worden onderzocht en gepubliceerd gaan een eigen leven leiden. Met als gevolg desinformatie. 

Maatschappelijk betrokken

De belangrijke controlerende functie, het objectief onderzoeken en helder formuleren van wat de verschillende machten doen en wat de effecten van deze beslissingen zijn, is een tijdrovende weg, die nogal wat vraagt van een journalist. Degenen die zich wél op deze hobbelige weg begeven zoals organisaties als Follow the Money, Radar, De Correspondent, Tegenlicht, Zembla en andere bevlogen en maatschappelijk betrokken journalisten, controleren deze machten wél. Zij brengen de handel en wandel van de wetgevende en uitvoerende macht op deugdelijke wijze in kaart. Het is vervolgens aan de wetgevende macht om de verantwoordelijken hierop af te rekenen. Maar in de praktijk lijkt het wel een spel om de publieke opinie te bespelen of af te leiden met ander 'nieuws'. Met als gevolg dat het ene na het andere schandaal in de doofpot wordt gestopt, en dat iedereen met een afwijkende kritisch geluid dat niet in het verhaal past, wordt doodgezwegen (ik denk even aan een Maurice de Hond die meerdere inzichten heeft aangedragen m.b.t. Corona, maar compleet genegeerd is) Zou dit de enorme kloof tussen politiek en de burger verklaren? De betrokken burger wordt hierdoor gedemotiveerd en de overheid laat zoveel kansen liggen. Het vertrouwen in de politiek wordt steeds meer bekritiseerd, maar niet door de mainstream media. Het feit dat de macht georganiseerd is middels partijstructuren draagt ook niet bij aan meer transparantie. Individuele volksvertegenwoordigers hebben relatief weinig invloed maar er zijn gelukkig altijd uitzonderingen. Die trend zet hopelijk door.

Toeslagenaffaire

Zij die op moedige wijze misstanden aan de kaak stellen -denk aan Pieter Omzigt en de toeslagen affaire van de Belastingdienst- begeven zich op politiek glad ijs…Hoewel het volk niets liever wil dan een vertegenwoordiger die de onderste steen boven haalt is zo iemand voor de partij te eigengereid. Te onvoorspelbaar, omdat het op die wijze controleren van de uitvoerende macht betekent dat er geen onderscheid wordt gemaakt. Wie objectief is, opereert autonoom. De media speelden trouwens ook een grote rol in de toeslagen affaire, zij kwamen met informatie die de kamerleden niet hadden gekregen. Op die manier kan de media dus bijdragen aan de controlerende functie. Aan de bel trekken wanneer grenzen worden overschreden en daarmee een wezenlijke controlerende maatschappelijke  bijdrage leveren.